زمانی که یک متغیر کیفی و بخوایم در دو گروه مقایسه کنیم، مثل نتیجه درمان (مثبت/منفی) در گروه شاهد و مورد، از جدول توافقی معروف خودمون استفاده می کنیم و بعد هم از آزمون های کای - دو یا دقیق فیشر برای فرض برابری نسبتها در دو گروه استفاده میشه.

اما زمانی که متغیری که مورد بررسی است کیفی رتبه ای باشه، مثل نتیجه درمان با سطوح رتبه ای (ضعیف/متوسط/خوب)، باز هم از جدول توافقی برای خلاصه سازی و آزمون کردن همگنی نسبت ها استفاده میشه، اما به جای به کارگیری آزمون های روتین کای - دو و دقیق فیشر می توان (بایستی) از آزمون های دیگری استفاده نمود. در واقع برای بررسی وجود یک روند در نسبت ها (فراوانی ها) در دو گروه می توان از آزمون های جایگزین استفاده نمود.

این آزمون ها توان بالاتری در کشف وجود یک روند (اختلاف) میان نسبت ها (فراوانی ها در دو گروه) نسبت به آزمون های روتین کای - دو و دقیق فیشر دارند. (توضیحات بیشتر در Agresti و Help نرم افزار SAS)

یکی از معروفترین آزمون های موجود آزمون روند کوکران-آرمیتاژ (Cochran-Armitage Trend test) هست. 

اگر مباحث نظری این آزمون و لازم داشته باشید می تونید در کتاب Categorical Data Analysis نوشته Agresti و یا از Help نرم افزار SAS استفاده کنید

http://support.sas.com/documentation/cdl/en/procstat/63104/HTML/default/viewer.htm#procstat_freq_a0000000663.htm

یک مثال هم در این ارتباط در Help نرم افزار SAS در آدرس زیر بیان شده:

http://support.sas.com/documentation/cdl/en/procstat/63104/HTML/default/viewer.htm#procstat_freq_sect032.htm


همچنین در نرم افزار R در Package (بسته نرم افزاری) stat که به صورت پیش فرض در خود نرم افزار وجود داره می تونید از این آزمون استفاده کنید. دستور این آزمون به شکل زیر است:

prop.trend.test()

توضیحات بیشتر هم در Help نرم افزار R می تونید پیدا کنید و هم در لینک زیر:

http://stat.ethz.ch/R-manual/R-patched/library/stats/html/prop.trend.test.html

نکته ای که وجود داره این هست که نتایج محاسبه شده در دو نرم افزار R و SAS مقداری با هم متفاوت هست, علت اون در این هست که نرم افزار R از آماره آزمونی استفاده می کنی که در کتاب Agresti آورده شده و دارای توزیع کای - دو است، اما آماره آزمون مورد استفاده در نرم افزار SAS دارای توزیع نرمال است. گرچه نتایج هر دو روش یکسان است


در مقاله زیر می تونید کاربرد این آزمون و در یک مطالعه تعیین و بررسی روند شیوع چاقی ببینید

روند شيوع اضافه وزن و پرفشاري خون در نوجوانان تهراني طي سه بررسي مقطعي از مطالعه ي قند و ليپيد